สรรเสริญว่า พระสุภูติเถระเป็นผู้ปฏิบัติอรณปฏิปทานั้นนั่นแล, ทรง
ตั้งไว้ในฐานะอันเลิศแห่งภิกษุทั้งหลายผู้อรณวิหารีว่า ดูก่อนภิกษุ
ทั้งหลาย พระสุภูติ เลิศกว่าภิกษุสาวกของเราผู้มีปกติอยู่ด้วย
อรณธรรม ฉะนี้แล.

34. อรรถกถานิโรธสมาปัตติญาณุทเทส

ว่าด้วย นิโรธสมาปัตติญาณ

คำว่า ทฺวีหิ พเลหิ - ด้วยพละ 2 ความว่า ด้วยสมถพละ
และวิปัสสนาพละ.
คำว่า สมนฺนาคตตฺตา - เพราะประกอบแล้ว ความว่า เพราะ
ประกอบแล้ว หรือเพราะบริบูรณ์แล้ว.
คำว่า ตโย จ - สังขาร 3 เป็นวิภัตติวิปลาส ท่านกล่าวแก้
ไว้ว่า ติณฺณญฺจ แปลว่า 3.
คำว่า สงฺขารานํ - สังขารทั้งหลาย ได้แก่ วจีสังขารกายสังขาร
และจิตสังขาร.
คำว่า ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา - เพื่อระงับ ความว่า เพื่อความสงบ
คือ เพื่อดับ, อธิบายว่า เพื่อไม่เป็นไป.

คำว่า โสฬสหิ - ญาณจริยา 16 ได้แก่ อนุปัสนา 8 มี
อนิจจานุปัสนาเป็นต้น, โลกุตระ 8 คือ มรรค 4 ผล 4 จึงรวม
เป็น 16.
คำว่า ญาณจริยาหิ - ญาณจริยาทั้งหลาย ได้แก่ ความเป็น
ไปแห่งญาณ.
คำว่า นวหิ - ด้วยสมาธิจริยา 9 ได้แก่ รูปาวจรสมาธิ 4
อรูปาวจรสมาธิ 4 กับทั้งอุปจาระอีก 1 จึงรวมเป็น 9.
คำว่า วสิภาวตา ปญฺญา - ปัญญาในความเป็นผู้มีความ
ชำนาญ ความว่า อิสริยะความเป็นใหญ่เป็นไปตามสบายโดยพลัน
ชื่อว่า วสะ - อำนาจ, วสะคืออำนาจนั้นมีอยู่แก่บุคคลนั้น ฉะนั้น
ผู้นั้นชื่อว่า วสี - ผู้มีอำนาจ, ความเป็นแห่งบุคคลผู้มีวสี ชื่อว่า วสีภาวะ,
วสีภาวะนั่นแหละ ชื่อว่า วสิภาวตา ดุจ ปาฏิกุลฺยเมว ความเป็น
ของปฏิกูลนั่นแหละ ชื่อว่า ปาฏิกุลฺยตา ฉะนั้น. ปัญญามีตัวอย่างดังนี้
มีอธิบายว่า ปัญญาในวสิภาวตา คือปัญญาในความเป็นผู้มีความชำนาญ
แต่อาจารย์บางพวกทำทีฆะ สิ อักษรแล้วสวด.
จ ศัพท์ ต้องสัมพันธ์ควบกับ สมนฺนาคตตฺตา จ - เพราะ
ประกอบแล้วด้วย, ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา จ - เพื่อระงับสังขารทั้ง 3 ด้วย,
ญาณจริยาหิ จ - ด้วยจริยาทั้งหลายด้วย, สมาธิจริยาหิ จ - ด้วยสมาธิ
จริยาด้วย.

คำว่า นิโรธสมาปตฺติยา ญาณํ - ญาณในนิโรธสมาบัติ
ความว่า ญาณอันเป็นนิมิตแห่งนิโรธสมาบัติ อุปมาเหมือนเสือเหลือง
จะลูกฆ่าก็เพราะลายเสือ.
คำว่า นิโรธสมาปตฺติ - นิโรธสมาบัติ ความว่า สักว่าไม่มี
เนวสัญญานาสัญญายตนะ, จะว่าเป็นธรรมใดธรรมหนึ่งมิใช่, เป็น
เพียงบัญญัติ. และชื่อว่า นิโรธ เพราะเหตุสักว่าไม่มี, อนึ่ง อัน
พระอริยบุคคลผู้เข้าอยู่ ชื่อว่า ย่อมเข้า ฉะนั้น ท่านจึงเรียกว่า
สมาบัติ.

35. อรรถกถาปรินิพพานญาณุทเทส

ว่าด้วย ปรินิพพานญาณ

คำว่า สมฺปชานสฺส - ผู้มีสัมปชัญญะ ความว่า พระโยคี
บุคคลใด ย่อมรู้โดยประการทั้งหลายด้วยดี ฉะนั้น พระโยคีบุคคลนั้น
ชื่อว่า สัมปชาโน ผู้รู้ด้วยดี, แห่งพระโยคีบุคคลนั้นผู้รู้ด้วยดี.
คำว่า ปวตฺตปริยาทาเน - ในการครอบงำปวัตตขันธ์ ความว่า
ความเป็นไปแห่งขันธ์ ชื่อว่า ปวัตตะ, อธิบายว่า การเกิดขึ้น. ความ
เป็นไปแห่งกิเลสด้วย ความเป็นไปแห่งขันธ์ด้วย. การครอบงำ ความ
สิ้นไป ความไม่เป็นไปแห่งปวัตตขันธ์นั้น ชื่อว่า ปวตฺตปริยาทานํ -
การครอบงำปวัตตขันธ์. ในการครอบงำปวัตตขันธ์นั้น.